آناهیتا یا
اَردَویسور آناهیتا در زبان اوستایی نام یکی از خدای‌بانوان ایرانی و آریایی و یک پیکر کیهانی هندوایرانی است که ایزدبانوی آبها پنداشته و ستوده میشود و از این رو با نمادهایی چون باروری، شفا و خرد نیز همراه است. او در یشت ویژه خود در اوستا به‌نام آبان یشت، سرچشمه همه آب‌های روی زمین نامیده شده. او منبع همه باروری‌هاست؛ نطفه همه نران و رحم همه مادگان و شیر را در مادران پاک می‌گرداند. او سرچشمه دریای کیهانی است. در متون گوناگون، آناهیتا نیرومند و درخشان، بلندبالا و زیبا، پاک و آزاده توصیف شده‌است. آناهیتا یکی از نیرومندترین و محبوب‌ترین ایزدبانوان آریایی بوده‌است. او در باور ایرانیان باستان ایزدبانوی نگهبان چشمه‌ها و باران و نماد باروری، عشق و دوستی بوده‌است؛ در باور ایرانیان زن و زایش و آبادانی و قدرت در کنار هم معنا یافته‌اند. بسیاری از ویژگی‌های این ایزدبانو با ایشتار نزدیکی دارد که مورد پرستش اقوام سامی، از جمله بابلیان، بود.هر دوی این ایزدان به سیارهٔ ناهید (زهره) مربوطند. به احتمال زیاد اردویسور آناهیتا» نیز چون میترا از ایزدانی بود که پیش از پیدایش زرتشت، توسط مردم ایران و نواحی اطراف - ولو به نام‌های دیگر - مورد ستایش قرار می‌گرفت. آناهیتا ظاهراً با جنگاوری نیز مربوط بوده‌است و باور بر این بود که پهلوانانی را که به پیشگاه او قربانی کنند، در جنگ با دشمن یاری می‌دهد.
پیشینه
با وجود دیرینگی و نفوذ پرستش میترا در ادوار پیش از ظهور زرتشت، بعدها باور به این ایزد در میان ایرانیان کمتر شد. اما ناهید» مقام بلندی در باورهای مردم "سرزمین پهناور و تاریخی ایران" به دست آورد، به شکلی که پرستش گاه‌های بسیار زیاد و مجلل و تندیس و نمادهای این ایزدبانو در اینجا و آنجای این سرزمین پهناور به جا مانده‌است.آناهیتا نام یک پرستشگاه در شهر تاریخی و ویران شده بیشابور - مربوط به دوره ساسانیان - در غرب کازرون نیز میباشد. در اساطیر ایران مزید بر آناهیتا که یشت پنجم مختص ستایش اوست از خدایی به نام اپام نپات (زادهٔ آب) به عنوان پاسدار آبها یاد میشود. از اپام نپات در اوستا یسنا ۱ فقرهٔ ۵، یسنا ۲ فقرهٔ۹۵، زامیاد یشت فقرهٔ ۵۱ و۵۲ یاد شده‌است. نام آناهیتا در کتیبه‌ای از اردشیر دوم هخامنشی آمده است.
در متون دینی و اساطیری
در مزدیسنا، آناهیتا دختر اهورامزدا و اسپندارمذ است. در یشت‌ها، قسمت آبان یشت به آناهیتا پرداخته شده‌است. او ایزدی زیبا و بلندبالا و دلیر با بازوان سپید توصیف شده‌است. در اساطیر ایرانی او سرچشمهٔ همهٔ آبها و منبع همهٔ باروری هاست. در ارمنستان او را زندگی‌بخش، مادر خِردها و خیرخواهِ همهٔ نژاد بشر می‌دانستند.
پیرامون واژه
نام سرزمینی باستانی رُخَج واژهٔ پارسی باستان اَناهیتَه An-āhita» که در پارسی میانه اَناهید Anāhid» و در فارسی امروزی ناهید شده، از پیشوند نفی اَن (-an، یعنی نا-») و واژهٔ اوستایی āhita»، یعنی آلوده پدید آمده است و معنی آن ناآلوده (پاک و بی گناه) است. واژهٔ پارسی آهو به معنی گناه نیز از همین ریشه است. از آناهیتا در عبارت اَرِدوی سورا آناهیتا در یَشت پنجم از آبان‌یشت، که یکی از محفوظ مانده‌ترین نسک‌های اوستاست، تجلیل شده‌است. سورا و آناهیتا دو صفت مشترکند و بمعنای توانا و پاک می‌باشند. تنها واژهٔ اِرِدوی در این اصطلاح جایگاه ویژه‌ای دارد و از دیدگاه واژه‌شناسی، از این واژه نیز یک صفت مؤنث تعبیر شده که بمعنای مرطوب (ایزدبانوی آبها) است. این نام در عصر هندوایرانیان بصورت سَرَسوَتی بمعنای ایزدبانویی که آبها ازوست آمده است. اردوی سورا آناهیتا در پارسی میانه یا امروزی ناهید یا اردویسور آناهید است و در زبان ارمنی آناهیت نامیده میشود. تاریخ نویسان کلاسیک باستان یونانی و رومی از او با نام اَنَئیتیس Anatis یاد شده یا او را با یکی از ایزدان معابد خود شناسانده‌اند. سیارک نوع اس سیلیسوم» به نام آناهیتا ۲۷۰ و به یاد او نامگذاری شده‌است.
پرستشگاه‌ها
معبد آناهیتای بیشاپور، کازرون از میان پرستشگاه‌های معبد آناهیتا (کنگاور)، معبد آناهیتا (کازرون)، معبد آناهیتا (رفسنجان) و شوش که ویرانه‌های آن‌ها هنوز پابرجاست، از همه مجلل‌تر بوده‌اند. استرابون، مورخ رومی نیز در کتاب خود از وجود پرستشگاه‌های ناهید در آناتولی خبر می‌دهد. لازم است ذکر شود که پل ورودی شهر پلدختر استان لرستان در ایران باستان به اسم پل آناهیتا معروف بوده‌است و چون آناهیتا اسم دخترانه است در گذشته بومیان این پل را به اسم پل دختر می‌خوانده‌اند. در مراغه علاوه بر معبد مهر ورجوی اولین مجسمه آناهیتا سوار بر دو اسب و بدون روسری قرار دارد. در بیشتر شهرها و روستاهای ایران که در کنار رودخانه قرار دارند بر بالای بلندی ها شاهد خرابه هایی هستیم که در محل به آن قلعه دختر می گویند مانند قلعه ای که در نزدیکی شهر فیروزآباد فارس وجود دارد، همینطور قلعه دخترکرمان که همگی این اماکن بی شک پرستشگاه هایی در نیایش ایزد بانوی آب های روان آناهیتا بوده است. نشانه ویژه تمام این قلعه دخترها در ایران ورودی آنهاست که شامل یک راه پله پیچ در پیچ و تاریک می باشد. در نواحی کوهستانی ایران معابد مهرپرستی بیشتر در قله ها و نقاطی که اولین اشعه های خورشید را دریافت می کرده اند ساخته شده است.در زیارتگاه های کوهستانی که بیشتر با مصالح اولیه ساخته شده است و اکنون به زیارت چهل دختر و یا زیارتگاه شاه که همان ایزدبانوی آناهید است خوانده می شوند.کوه شاهو در کرمانشاه کوه چهل تن ،کوه شاه و کوه هزار در کرمان از جمله این بلندی ها هستند که در قله ی خود زیارتگاه هایی را جای داده اند. آیین هایی شامل کوه پیمایی و پخت آش سنتی امروزه در مناطقی از آذربایجان و کرمان از دوران باستان همچنان برجای مانده اند.
کتاب‌های پژوهشی
در کتاب‌های زیر به صورت تخصصی به این ایزدبانو پرداخته شده‌است: آناهیتا در اسطوره‌های ایرانی، سوزان گویری، نشر ققنوس، ۱۳۸۵.
آناهیتا در باوهای ایران باستان، فرهاد شیخ فرشی، نشر حروفیه، ۱۳۸۲
آناهیتا و ایزدبانوان دیگر در اسطوره‌ها و باورهای ایرانیان، رضا طاهری، نشر فروهر، ۱۳۹۳
در بخشی از کتاب‌های زیر به این ایزدبانو پرداخته شده‌است:
جستار دربارهٔ مهر و ناهید، محمد مقدم، نشر هیرمند ۱۳۸۰.
ایزدبانوان در فرهنگ و اساطیر ایران و جهان، صدرالدین طاهری، نشر روشنگران و مطالعات ن، ۱۳۹۳.
جشن‌های ایرانی، پرویز رجبی، نشر آرتامیس، ۱۳۸۷.
خاتون هفت قلعه، باستانی پاریزی، نشر امیر کبیر، ۱۳۵۶.
یشت‌ها، ابراهیم پورداوود، نشر اساطیر، ۱۳۷۷.
منابع
شناخت اساطیر ایران. جان هین. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. نشر چشمه. تهران. چاپ ۸۸
محمد حسن‌دوست. فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۲۸-۱
پژوهنده
اسرا دیجانی(هفتم نیلوفر،دبیرستان دوره اول نمونه فرزانه)
با تقدیر و تشکر
- از
معلم محترم:سرکار خانم زابلستانی
- مدیر محترم آموزشگاه:سرکار خانم قلعه خانی
- همه معلمین زحمت کش و مهربانم
- و بقیه دوستانی که مرا در تهیه این تحقیق یا پژوهش یاری دادند
1398/2/21 یا بیست و یکم اردیبهشت هزار و سیصد و نود و هشت،ساعت6:45
اسرا دریجانی»
درباره این سایت